काठमाडौं । रानिबारी हत्याकाण्डका चर्चित कन्ट्रयाक्ट किलर मनराज गुरुङको नाम अहिले कारागारसँग जोडिएको छ। यसले मात्र होइन, उनका बारेमा एक अज्ञात र भयावह सत्ता संरचनाको चर्चा भइरहेको छ । जसलाई दादा गीरी भनेर चिनिन्छ। भद्र बन्दी गृहमा मनराज गुरुङको प्रभाव यति प्रबल छ कि कैदीहरू र जेलका कर्मचारीहरूले पनि उनलाई अव्यक्त डर र सम्मानका साथ हेर्ने गरेका छन्।

मनराज गुरुङको जेलभित्रको स्थिति र प्रभावको बारेमा धेरै चर्चा भइरहेका छन्। जेल जीवन बिताइरहेका कैदीहरूले बताएका छन् कि मनराज गुरुङसँग सम्बन्ध राख्ने वा उनलाई नराम्रोसँग छेड्ने काम भनेको आफ्नो भविष्य अन्धकारमा राख्नु हो।

दादा गीरीको कहर

एक जना जेलबाट छोडिएका कैदी बिमल नाम परिवर्तनले हाम्रो कार्यालयमा गुनासो गर्दै भने,मैले मेरो मुद्दा मञ्चमा प्रस्तुत गरेपछि सजाय काट्दै बाहिर निस्कने विचार गरे, तर मेरो स्थिति यति अकल्पनीय बन्यो कि मलाई बिना कारण सरुवा पठाइयो। मैले धेरै दुख पाइरहेको थिएँ, त्यो भन्दा ठूलो दुःख भनेको मैले मेरो कुरा बोल्न सक्ने हिम्मत नै राखेन।

उनले थपे,हामीलाई भने जेलको चौकिदार बुद्धि गुरुङ पनि मनराज गुरुङको अन्डरमा काम गर्दथे। भित्रको स्थिति यति विकृत थियो कि यदि तपाईं मनराजको नाम लिन्छु भने त्यसले तपाईंको जेल जीवन जोखिममा पार्न सक्छ। म आफ्नो सजाय काटिरहेको थिएँ, तर मेरो आवाज उठाउने अधिकारसम्म छीनिएको थियो।

यो घटनाले जेलभित्रका अनौठा सत्ता संरचनाको संकेत गर्छ। जहाँ न्यायिक प्रक्रिया र कानूनी अधिकारलाई नकारेर दादा गीरी जस्तो परिपाटी काम गर्दछ।

जेल प्रशासनको अस्थिरता

मनराज गुरुङको सत्ता न केवल कारागारभित्र फैलिएको छ, अहिले जेलका अधिकारीहरू र चौकिदारहरूसम्ममा असर पारिरहेको छ। यसले जेलको प्रशासनमा अस्थिरता र अव्यवस्था सिर्जना गरेको छ। यस्ता घटनाले नेपालका जेलहरूको सुधारको आवश्यकता र मागलाई उजागर गर्दछ। जेलमा भइरहेका भ्रष्टाचार र अराजकता जस्तो दुर्गन्धित साँचोले जेललाई एक न्यायपूर्ण स्थान बनाउन ठूलो चुनौती खडा गरेको छ।

यतिबेला नागरिक र कैदीहरू बीचका गुनासोले जेलमा भएको प्रशासनिक असंतोष र व्यवस्थापनको कमजोर पक्षलाई सार्वजनिक गरेको छ। जेलमा बसेका कैदीहरूले भोगेका यातनाहरू र दबाबहरूले जेल सुधारको एक गम्भीर आवश्यकता उजागर गरेको छ।

समाजका विभिन्न पक्षकारहरूले अब जेलमा भएका यी असमानता र दमनका घटनाहरूको गम्भीर छानबिन गर्न र जेल प्रशासनमा सुधारका उपायहरू लागू गर्नुपर्ने देखेका छन्। यसबाट, समग्र जेल व्यवस्थामा पारदर्शिता र कानूनी प्रक्रिया कायम राख्नका लागि कदम चाल्नु अनिवार्य हुन्छ।

मनराज गुरुङको दादा गीरी र त्यससँग जोडिएका घटनाले नेपालका जेल प्रणालीको कमजोरी र सुधारको आवश्यकता लाई उजागर गरेको छ। कैदीहरूको गुनासो र तर्साउने तत्वको रूपमा उभिएका जेलका अधिकारीहरूले जेलको कानूनी प्रक्रिया र मानव अधिकारको उल्लंघन गरेको पाइन्छ। यस्तो अवस्था सुधार नगरेसम्म न्यायिक प्रणालीको विश्वासमा कमी आउने सम्भावना प्रबल छ।

अब नेपालका जेल र न्याय प्रणालीलाई सुधार्ने आवश्यकता छ जसले जनताको विश्वास पुनर्स्थापित गर्न सक्छ र जेलको वास्तविक उद्देश्य सजाय र पुनः सुधारमा केन्द्रित रहन मद्दत पुर्याउन सक्छ।